Impunzi z’abanyekongo zo mu nkambi ya Kigeme zirishimira ko zavuwe indwara z’amenyo zatumaga benshi barara badasinziriye, izi ndwara zikaba zitavurwaga umunsi k’uwundi bitewe n’uko serivisi z’amenyo zihenze.
Guverineri w’intara y’Amajyepfo yibukije abaturage ko, kumva ko bari mu bwoko bumwe bw’Abanyarwanda, bukeneye kubaho neza no gutera imberao. Bakigenera ikibakwiriye kandi cyateza imbere igihugu cyabo barwanya n’uwashaka kubasubiza inyuma.
Bamwe mu bakora umwuga wo kubaza no gusudira baretse gukoresha ibikoresho gakondo bihangira umurimo wo gukora imashini zikoresha amanyashanyarazi none baravuga ko byaratumye babasha kwiteza imbere.
Abasenateri n’abadepite n’abakozi bakora mu inteko inshingamategeko, basuye uributso rwa Murambi, mu rwego rwo gukomeza kunamira abazize Jenoside yakorewe Abatutsi muri Mata 1994.
Mu rwego rwo kugabanya ibicanwa biva ku biti, bamwe mu rubyiruko rwo mu Karere ka Nyamagabe bihangiye umurimo wo gukora imbabura zicanishwa amabuye ya radiyo hifashishijwe ikara rimwe cyangwa zigacanwa hakoreshejwe amashanyarazi afite ingufu nkeya.
Bamwe mu batuye mu karere ka Nyamagabe babona umuganda ari ikimenyetso cyo kwibohora, kuko babasha gukora ibikorwa bifite agaciro k’amafaranga menshi bigira uruhare mu kubohora ubukene benshi mu baturage kandi bakita no ku bikorwa by’amajyambere babigirira isuku.
Abagize urwego rw’abagore mu karere ka Nyamagabe bandikiye umwamikazi w’u Bwongeleza bamusaba ko yategeka irekurwa rya Lt. Gen. Karenzi Karake bita “intwari” yabo, bavuga ko yagize uruhare mu kubohora u Rwanda rukava mu mateka mabi yakandamizaga umugore ubu akaba yarahawe ijambo.
Zimwe mu mpunzi z’abarundi zahungiye mu Rwanda zirishimira uburyo zakiriwe n’Abanyarwanda, nyuma y’uko bahahungiye kubera imyigaragambyo yari mu Bujumbura yamagana icyemezo cy’umukuru w’igihugu cyo kwiyamamariza manda ya gatatu.
Sitefano Munyemana wo mu karere ka Nyamagabe arashinjwa icyaha cyo gupfobya Jenoside yakorewe Abatutsi mu 1994, kubera amagambo yavuze ko Abahutu nabo bakwiye kujya bibukwa kuko habayeho jenoside ebyiri.
Bamwe mu bayobozi n’abanyeshuri b’Ikigo cy’Amashuri Yisumbuye cya Kaduha (E.S. Kaduha), barimo umuyobozi w’ikigo, ushinzwe imyitwarire y’abanyenyeshuri n’umuyobozi w’abanyeshuri, bari mu maboko ya Polisi bakurikiranyweho gutegura no gushishikariza abanyeshuri kwigaragambya ku mpamvu ngo zitaramenyekana neza bamagana (…)
Christine Mukakarisa ababajwe n’uko umwana we ufite ubumuga bwo kutumva no kutavuga, adahabwa ishuri kandi afite ubushobozi bwo kumutangira ibisabwa n’umwana akaba aho yigaga mbere bamusezereye ngo kuko atsinda cyane atagikeneye kuhiga.
Abajyanama b’ubuzima barishimira ko bavunwe amaguru bakegerezwa Ikigo Nderabuzima cya Kibilizi, nyuma y’uko bakoraga ibirometero birenga 30, ngo bikaba byaratumaga hari n’abajyanwaga kwa muganga bitewe n’urugendo rurerure bakabyarira mu nzira.
Abacamanza n’abashinjacyaha baturutse mu nzego z’ubutabera zitandukanye, bibukijwe ko bagomba guha uburemere icyaha cyo guhakana no gupfobya Jenoside yakorewe Abatutsi muri Mata 1994 kugira ngo harandurwe ingengabitekerezo yayo.
Ubuyobozi bw’intara y’amajyepfo bwasuye ibikorwa by’abafatanyabikorwa b’akarere ka Nyamagabe, mu rwego rwo kurushaho gusangira amakuru no kunoza imikoranire kugira ngo umuturage n’igihugu birusheho kugera ku iterambere.
Ikigo cy’Igihugu gishinzwe iIerambere (RDB), cyahuguye abakozi ba Pariki y’Igihugu ya Nyungwe mu nzego zose ku kunoza umurimo bihereyeho ubwabo, bashyira hamwe kugira ngo bazashobore no kwakira neza ababagana.
Minisitiri w’ubutabera mu Rwanda, Busingye Johnston, arasaba abaturage gukurikiza imyanzuro inkiko ziba zategetse kandi hakagaragazwa uwatsinze n’uwatsinzwe, bityo ubutabera bukagerwaho uwarenganye akarenganurwa.
Abagize koperative “Twiteze imbere Kitabi”, KOTEKI y’abahinzi bo mu Karere ka Nyamagabe bakorera Ikigo cy’Igihugu cy’Ubuhinzi n’Ubworozi, RAB, barasaba iki kigo kubahemba amafaranga bamaze amezi agera ku munani bakorera ariko badahembwa kandi ngo bakeneye kwikenura no gutunga imiryango yabo.
Abayobozi b’Umurenge wa Kitabi mu Karere ka Nyamagabe bamurikiye abaturage ibibakorerwa bagiramo uruhare, babagaragariza ibyo bateganya gukora mu gihe kiri imbere, kandi banabashishikariza kurushaho kugira uruhare mu bibakorerwa batanga ibitekerezo kubikenewe kurusha ibindi.
Kuri uyu wa 22 Gicurasi 2015, mu Karere ka Nyamagabe hibutswe abana bapfuye bazira Jenoside yakorewe Abatutsi maze basaba abana kwirinda abapfobya n’abahakana Jenoside ahubwo bagaharanira kumenya neza ibyabaye kandi nk’abayobozi b’ejo hazaza bakagira uruhare mu gukumira ababashuka.
Ku wa 16 Gicurasi 2015, Ishyirahamwe ry’abanyeshuri biga mu ishami ry’ubuganga muri Kaminuza y’U Rwanda (MEDSAR), ryasuye urwibutso rwa Murambi abanyeshuri 80 babasha gusobanukirwa no kwigira byinshi ku mateka ya Jenoside yakorewe abatutsi mu w’1994.
Dativa Yambabariye, umugore w’imyaka 32 y’amavuko wo Mudugudu wa Nkurubuye, mu Kagari ka Gakanka ho mu Murenge wa Kibumbwe mu Karere ka Nyamagabe ari mu maboko ya Polisi ikorera muri ako karere ashinjwa kubyara umwana akamuniga akamuta mu musarane.
Abayobozi, abarimu n’abanyeshuri bo muri IPRC-South basuye urwibutso rwa Jenoside rwa Murambi ruri mu Karere ka Nyamagabe ku wa 8 Gicurasi 2015, batashye bavuga ko uru rwibutso rugaragaza neza amateka ya Jenoside ku buryo nta wahagendereye wakongera guhakana ko Jenoside yakorewe abatutsi yabayeho.
Uhagarariye ishami ry’umuryango w’abibumbye ryita ku biribwa ku isi (PAM) mu karere k’ibiyaga bigari no muri Afurika yo hagati, Valerie Guarnieri, yashimye uruhare abaturage bagira mu kwiteza imbere biciye mu mishinga ibafasha bakayibyaza umusaruro barwanya inzara n’ubukene.
Komisiyo y’igihugu y’amatora yatangije igikorwa cyo kwiyamamaza, aho abakandida bane bahatanira gusimbura Dr. Bizimana Jean Damascène mu nteko ishinga amategeko, umutwe wa Sena bahereye mu Karere ka Nyamagabe, ku wa 5 Gicurasi 2015.
Abakoresha na ba rwiyemezamirimo muri rusange, mu Karere ka Nyamagabe, barasabwa kujya basinyisha amasezerano y’akazi abakozi babo kugira ngo bifashe umukozi kwishyurwa ku gihe kandi binakumire bamwe mu bukoresha bambura ababa bakoreye.
Umugore witwa Juliette Mukakabanda avuga ko iyo ingabo zari iza FPR-Inkotanyi zidahagarika Jenoside yakorewe abatutsi mu w’1994, bamwe mu batarahigagwa bari barashatse mu batutsi nabo baba barishwe kuko umugambi w’abicaga kwari ukumaraho abatutsi n’abafitanye nabo isano.
Abahinzi b’icyayi bo mu Karere ka Nyamagabe bavuga ko bamaze kumenya akamaro ko guhinga icyayi bitewe n’inyungu bakibonamo ugereranije na mbere aho batari bafite ubumenyi buhagije, n’inyungu icyayi gishobora kuzanira umuturage.
Abaturage bahangayikishijwe n’udusimba turya imyaka yabo tuyihereye mu mizi n’imvura yaguye itinze ikaba na nkeya, bigatuma ntacyo bazabasha gusarura muri iki gihembwe cy’ihinga B.
Joseph Nshimiyimana warokokeye Jenoside yakorewe abatutsi mu w’1994 i Murambi mu Karere ka Nyamagabe, ababajwe n’uko uwagize uruhare mu kwicisha mushiki we muri Jenoside yagizwe umwere n’inkiko Gacaca akarekurwa.
Umunyamabanga mukuru muri ambasade ya Suwedi mu Rwanda ushinzwe iterambere n’ubukungu, Elina Scheja avuga ko yishimiye ibikorwa by’iterambere abaturage b’Akarere ka Nyamagabe bamaze kugeraho ndetse agashima urwego bimaze kugeraho rwo gushaka amasoko no gutanga akazi.