Mu gihe imirimo yo gukora gare ya Musanze iri kugana ku musozo, abakoresha iyi gare bavuga ko ntacyo byaba bimaze ikozwe nyamara umuhanda uyigana wo ukirimo ibinogo birekamo amazi.
Abarokokeye Jenoside yakorewe Abatutsi mu karere ka Rwamagana bavuga ko mu gihe cyo kwibuka abo yahitanye abandi ikabagira incike ari n’umwanya wo kwibuka no gushimira Umuryango wa FPR-Inkotanyi wahagaritse Jenoside.
Mu cyumweru cyo kwibuka ku nshuro ya 19 abazize Jenoside yakorewe Abatutsi, abaturage bo mu karere ka Burera bakusanyije inkunga y’amafaranga miliyoni 23 n’ibihumbi 489 ndetse n’amashilingi ya Uganda 7800 byo gufasha abacitse ku icumu.
Abakora umuyoboro w’amazi wa Nyabizi, uri mu murenge wa Kinyababa mu karere ka Burera, barasaba ubuyobozi bw’ako karere ko bwabasabira rwiyemezamirimo ubakoresha akabahemba kuko bamaze amezi atatu badahembwa.
Mu murenge wa Rugarika, akagari ka Sheli, umudugudu wa Kagangayire, umugore uhetse umwana yaje gusaba icumbi mu rugo rwa Murekeyimana Celestin, bukeye mu gitondo basanga umugore yagiye yasize wa mwana n’ifishi y’ikingira mu buriri.
Minisitiri w’Urubyiruko n’Ikoranabuhanga mu Isakazabumenyi n’Itumanaho, Jean Philbert Nsengimana, yasabye urubyiruko rwo mu Rwanda kwita ku basaza n’abakecuru b’incike basizwe iheruheru na Jenoside yakorewe Abatutsi.
Minisitiri w’Ubutegetsi bw’Igihugu, Musoni James arashimira abayobozi b’inzego z’ibanze uburyo bitwaye mu cyumweru cy’icyunamo cyo kwibuka ku nshuro ya 19 Jenocide yakorewe Abatutsi.
Kaporari Hakizayezu Reonald watahutse tariki 15/04/2013 avuye muri FDLR avuga ko icyamuteye gutaha aruko uwo yahunze yafataga nk’umwanzi (aha yavugaga ingabo z’u Rwanda zari zimaze kubatsinda ku rugamba) asigaye amubonamo umukunzi kubera ko iyo batahutse bakirwa neza.
Imikorere y’urukiko Mpuzamahanga Mpanabyaha (ICC) ntivugwaho rumwe n’ibihugu bigize akanama gashinzwe Amahoro ku Isi. Ibihugu 7 muri 15 bigize Akanama gashinzwe Amahoro ku Isi bishyigikiye urukiko mpanabyaha mu gihe ibindi birimo u Rwanda bidashima urwo rukiko.
Guverineri w’Intara y’Amajyaruguru, Bosenibamwe Aime, atangaza ko bamwe mu bantu bakoresha amayeri yo kwihindura abasinzi n’abasazi maze bakavuga amagambo apfobya Jenoside yakorewe Abatutsi.
Imibiri isaga 200 y’Abatutsi biciwe mu rusengero rwa ADEPR Nyagatovu ahazwi ku izina ryo kuri Midiho ikomeje kuburirwa irengero nyuma y’imyaka 19 Jenoside yakorewe Abatutsi ibaye.
Ingabo z’u Rwanda (RDF) ziri mu butumwa bw’amahoro bwa Loni muri Sudani y’Amajyepfo (UNMISS) bitabiriye umuhango wo gusoza icyumweru cyo kwibuka ku nshuro ya 19 Jenoside yakorewe Abatutsi. Uwo muhango wabereye ahakambitse ingabo z’u Rwanda mu mujyi wa Juba kuwa 13 Mata 2013.
Perezida wa Komisiyo y’Ubumwe n’Ubwiyunge mu Rwanda, Musenyeri John Rucyahana avuga ko amateka y’u Rwanda yagoretswe ku buryo hari abazi ko buri bwoko bufite ururimi rwabwo, akaba asaba ko ibiganiro bisobanura amateka bidakwiye kuba mu gihe cyo kwibuka gusa.
Kwegereza ubuyobozi abaturage birakomeje kugirango ibibazo by’umuturarwanda bikemuke adaciye mu nzira nyinshi cyangwa ngo arinde kuzamuka ajya mu nzego zo hejuru kuburyo bishobora kumugora.
Abayobozi batandukanye barimo umuyobozi wa Polisi ku rwego rw’igihugu, umunyamabanga wa Leta ushinzwe gutwara abantu n’ibintu, n’umuyobozi w’intara y’iburasirazuba tariki 11/04/2013 bakoze urugendo rwo kureba ikoreshwa ry’umuhanda Rwamagana-Kirehe kugira ngo bakomeze gukumira impanuka muri uyu muhanda.
Abanyarwanda barasabwa guharanira kwigira kandi bagakora ibishoboka byose ngo bazabigereho vuba kuko ntacyo amahanga azabakorera, ngo ahubwo nibikomera amahanga azongera akuremo akarenge nk’uko yabyerekanye mu gihe cya Jenoside yo mu 1994.
Ku bufatanye hagati y’abacitse ku icumu b’i Musange n’akarere ka Nyamagabe, mu murenge wa Musange hagiye kubakwa urwibutso rwa Jenoside rusimbura urwari ruhari rutari rumeze neza mu rwego rwo guha agaciro imibiri y’abishwe muri Jenoside iruhukiyemo.
Mu muhango wo gusoza icyumweru cy’icyunamo wabereye mu murenge wa Tare tariki 13/04/2013, Umunyamabanga nshingwabikorwa w’intara y’amajyepfo Izabiliza Jeanne yasabye ababyeyi kubwiza abana ukuri ku byerekeranye na Jenoside yakorewe Abatutsi.
Uwimana Athanasie, umufasha wa Gen Nsabimana yatangarije Artiges Guy umugenzacyaha i Bruxelles taliki 30/06/1994 ko mbere yo guhamagarwa ngo aherekeze Perezida Habyarimana mu mishyikirano y’amahoro yagombaga gusinyirwa Arusha umugabo we yari ahangayikishijwe n’ikintu gishobora guturika bigatuma intambara yongera kwegura.
Umuyobozi w’akarere ka Muhanga, Yvonne Mutakwasuku, aratangaza ko bamwe mu bagororwa basohoka muri gereza barangije ibihano byabo bagera hanze bakitwara nabi baba basubiza inyuma igihugu cyabo.
Umuyobozi wa Ibuka, Dr. Jean Pierre Dusingizemungu, aravuga ko amafaranga ateganywa n’itegeko agomba kujya mu kigega gishinzwe gufasha abarakotse Jenoside yakorewe Abatutsi “FARG” agomba gufasha mu bikorwa bitandunye nta na rimwe ryari ryagera muri icyo kigega.
Ikigo cy’ububiko bw’ibicuruzwa biva mu mahanga (MAGERWA), cyasuye abapfakazi ba Jenoside yakorewe Abatutsi mu 1994, batuye mu mudugudu wa Bimba ho mu Kagari ka Gihara, Umurenge wa Runda, babashyikiriza n’inkunga y’ibiribwa, kuri uyu wa Gatanu tariki 12/04/2013.
Itsinda ry’abantu 28 baturutse i Burundi bakora muri minisiteri ifite mu nshingano itarambere ry’amakomini mu Burundi, ryageze mu karere ka Musanze kuri uyu wa kane tariki 11/04/2013, aho ryeretswe byinshi mu bikorwa byateje aka karere imbere.
Komiseri Mukanyagenzi Dativa ushinzwe kugorora, uburenganzira bwa muntu n’imibereho myiza mu kigo cy’igihugu gishinzwe imfungwa n’abagororwa (RCS) aratangaza ko atigeze asura Kadogi Paul muri gereza ya Nyanza ahubwo ngo yahageze ku bw’impamvu z’akazi aboneraho kumusuhuza nk’umwe mu mfungwa n’abagororwa afite mu nshingano ze.
Umuryango w’Abanyarwanda baba mu ntara ya Darfour n’inshuti zabo hamwe n’intumwa z’Umuryango w’Abibumbye bifatanyije kwibuka ku nshuro ya 19 Jenoside yakorewe Abatutsi.
Mu muhango wo gushyingura imwe mu mibiri y’abishwe muri Jenoside mu karere ka Ngororero, tariki 11/04/2013, Depite Ngabo Amiel yashimangiye ko nyuma y’ubugwari bw’abishe inzirakarengane z’abanyarwanda, Umuryango w’Abibumbye nawo ukwiye kugira isoni kubera ko watereranye abicwaga.
Bamwe mu bamaze kubona itegeko no02/2013 rigenga itangazamakuru barishimira kuba riha abaturage agaciro ndetse n’ubwigenge ku itangazamakuru rikorera mu Rwanda.
Musenyeri wa Diocese ya Gahini, Alex Birindabagabo, aratangaza ko imwe mu miryango mpuzamahanga yirukankira ahari imvururu muri Afurika ivuga ko ije gufasha imbabare, ariko igahugira mu biyifitiye inyungu gusa.
Ndagijimana Jean Bosco, Moise Sinangumuryango n’abandi, barashimwa ko bakoze ibikorwa byerekana umutima w’impuhwe n’urukundo kuko babashije guhisha Abatutsi bahigwaga mu bihe bya Jenoside none bakaba bakiriho.
Abanyeshuri bibumbiye mu muryango w’abanyeshuri bacitse ku icumu rya Jenoside (AERG) bo mu ishuri rikuru nderabarezi rya Kigali (KIE) n’ubuyobozi bw’iri shuri basaniye uwacitse ku icumu utuye i Rukumberi inzu banoroza abandi icumi babaha amatungo.